Le Corbusier
„Wielkie miasto decyduje o wszystkim: o pokoju, wojnie i pracy.
Wielkie miasta są duchowymi kuźniami, w których wykuwają się losy świata.
Rozwiązania przyjmowane w wielkich miastach dominują też na prowincji: to moda, styl, idee, technika. Dlatego kiedy poradzimy sobie z urbanistyką wielkiego miasta, ocalimy cały kraj”. – Le Corbusier
We wstępie , w krótkim opisie, chciałabym scharakteryzować powyższy cytat. Stanowi on jedno z głównych założeń jakimi kierował się ten wybitny jak na owe czasy, a zarazem kontrowersyjny i często krytykowany architekt. Słowa pochodzą z książki „Urbanistyka”, której Le Corbusier jest autorem. Opublikowana w 1924 roku, w rok po wydaniu innej ważnej i znaczącej książki tego samego autora „W stronę architektury”, która to jak twierdzi Reyner Banham (angielski krytyk) jest jedyną książką o architekturze będącą dziełem XX- wiecznej literatury[1]. Głównym złożeniem opisywanym w publikacji „Urbanistyka” miało być utworzenie i uzdrowienie metropolii, a co za tym idzie stworzenie ogromnego centrum składającego się z wysokich kamienic willowych, 3 poziomowego systemu dróg, który rozładowałby ruch samochodowy, a na przedmieściach miały powstać miasta – ogrody. W efekcie każdy z mieszkańców uzyskałby to czego na co dzień potrzebuje: odpowiednio zaprojektowaną przestrzeń potrzebną do pracy i wypoczynku oraz dostęp do sal ćwiczeń gdyż Le Corbusier przywiązywał dużą wagę do różnego rodzaju sportów. Byłby również dostępny wspólny ogród warzywny i na dachu każdego z budynków lotnisko dla samolotów prywatnych. Wizja Le Corbusiera postrzegana była jako zbyt utopijna, zbyt nowatorska i przewrotowa co nie zmienia faktu iż publikacja czytana była w latach 20 tych przez wszystkich zainteresowanych tego rodzaju tematyką, a wiele z tych projektów i idei znalazło potem odzwierciedlenie w odbudowie i rozbudowie miast w powojennej Europie.
„ Moje oczy patrzą. Patrzą na coś, co wyraża pewną myśl (…) za pomocą graniastosłupów ustawionych jeden obok drugiego. (…) Są matematycznym tworem waszego umysłu. Są mową architektury (…) z martwych materiałów stworzyliście poruszające proporcje. To jest architektura.- Le Corbusier, W stronę architektury[2].
Le Corbusier to jedno z wielu używanych przez niego pseudonimów, naprawdę nazywał się Charles-Édouard Jeanneret – Gris i należy do najważniejszych architektów i urbanistów XX wieku – ponad to nazywany jest „papieżem modernizmu”. Urodził się 6 października 1887 roku w szwajcarskim mieście La Chaux-de-Fonde. Swoją pozycję uzyskał dzięki wprowadzeniu do języka sztuki i architektury pięćdziesięciu nowych słów i dwóch nowatorskich kierunków artystycznych: puryzm (w latach-dwudziestych) i późno modernistyczny brutalizm (brut; w latach czterdziestych- pięćdziesiątych). Definiują one architekturę jako ekspresyjną rzeźbę pojętą jako nową kategorię języka plastycznego. Zrealizował w całości ok. 57 budowli oraz opublikował czterdzieści siedem książek oraz wielką liczbę artykułów. Przyjął postawę „przeciwnika tendencji akademickich” oraz wroga „nieprzemyślanego modernizmu” działającego w zgodzie z własnym sumieniem. Sformułował kilka ważnych teorii. Jedna z nich brzmiała: istotą ducha Partenonu jest to, że był czymś doskonałym w cywilizowanym świecie, maszyną doprowadzoną do perfekcji drogą ewolucji, a zarazem symbolem tragizmu losu ludzkiego. Porównanie tej greckiej budowli do „straszliwej maszyny” doskonałego automatu, odbiło się echem w późniejszej całej jego twórczości, realizował swoje teorie we współczesnej architekturze i to przyczyniło się do jego wielkości jak i klęski. Widział w Partenonie: przejrzystość, precyzję, surowość, walkę ekonomiczną, która stworzyła tę maszynę i tragizm położenia człowieka we wrogim wszechświecie. Drugim ważnym stwierdzeniem było, że architektura jest sztuką wielkości geometrycznych lub mistrzowską poprawną grą brył połączonych w świetle. ( W stronę architektury). Mnogość nazwisk świadczy o jego złożonej i nieuchwytnej osobowości. Nazywany często artystą o wielu twarzach. Odznaczał się niezaprzeczalną siłą twórczą co wyraża się w pozostawionej przez niego ogromnej ilości wynalazków z dziedziny techniki i formy, a których wpływ na architekturę światową XX wieku można porównać z wpływem Palladia w przeszłości[3]. Jego życie było przede wszystkim poszukiwaniem prawdy i prowadziło do odkrycia tragizmu położenia człowieka. Przekonanie , że można zmienić życie ludzkie za pomocą formy architektonicznej nigdy nie opuściło Le Corbusiera. Swoją drogę rozpoczął od studiowania natury, niektóre były szkicami wręcz analitycznymi, z nazwami i przekrojami, z rodzaju tych jakie spotykamy w książkach przyrodniczych. Inne były lirycznymi rysunkami natury o formie ornamentów. W swoich pierwszych projektach wyszedł od Art Nouveau. Celem artysty było utworzenie uniwersalnego języka opartego na geometryzacji natury. Zaprojektował w wieku lat 15 tu zegarek o formach ornamentalnych, geometrycznych nachodzących na siebie płaszczyzn. Zdobył za ten projekt nagrodę , a motyw ten wykorzystywał często w swoich budowlach, między innymi w pierwszym zaprojektowanym przez siebie budynku, w wieku 17 lat. We wczesnych projektach wykorzystywał lokalną odmianę Art Nouveau, czerpiąc formy roślinne i animalistyczne z Jury Szwajcarskiej takie jak np. kwiaty, trzmiele, kształty jodeł. Do odrzucenia naturalizmu i Art Nouveau przyczyniły się niewątpliwie liczne podróże w roku 1907, do Włoch, Wiednia i Lyonu oraz wpływ przyjaciela Adolfa Loosa głoszącego pogląd ,że ornament jest zbrodnią i tylko zdegenerowani arystokraci i kryminaliści czują potrzebę dekoracyjnych upiększeń[4]. Czuł potrzebę przenoszenia się w różne miejsca szukając nowych doświadczeń i poznając nieznaną wiedzę.
Po osiedleniu się na stałe w Paryżu w 1908 roku, tworzył w odosobnionych miejscach, w biurze architektonicznym. Była to zbudowana przez niego mała prostokątna cela o pustych ścianach gdzie tworzył swoje projekty zanim przekazał je kreślarzom. Uważał odosobnienie za konieczny warunek pracy ludzi należących do elity twórczej. Kopiował tam również w różnych bibliotekach szkice zabytkowych budowli. Był to czas uczenia się i utrwalania zdobytej przez niego wiedzy. Był samoukiem i jak sam mówił: „Jestem samoukiem w każdej dziedzinie, nawet sporcie. I będąc samoukiem , cierpiałem katusze do trzydziestego piątego roku życia. Nikomu nie radziłbym, aby mnie naśladował”. Interesowała go idea miasta w otoczeniu parkowym, co doprowadziło do pierwszych prób stosowania prefabrykatów i budownictwa mieszkaniowego dla robotników. Powstał projekt Domu typu Domino, opierający się na dzisiaj popularnej, konstrukcji płytowo słupowej. Domino house to pomysł na dom, który może być produkowany masowo (nawiązanie do domu jako maszyny do mieszkania). Gotowe stelaże potrzebowały tylko ścian i okien.
Villa Schwob w mieście La Chaux-de-Fonds w Szwajcarii, uwidacznia zainteresowanie Jeannereta klasycyzmem. Oddzielenie wyraźnie części dziennej od części sypialnych na piętrze. Detale są prawie neoklasycystyczne: płaskie prostokąty, przebite owalnymi otworami są przeciwstawione półcylindrom. Widoczne jest dążenie architekta do osiągnięcia matematycznej harmonii, zgodnie z ideą platońską, że podstawowe stosunki liczbowe tkwią u podstaw porządku wszechświata i są źródłem piękna[5].
Projekty i realizacje powstałe w latach 1912-1917 to żelbetonowe, budynki wznoszone w stylu charakterystycznym dla jury szwajcarskiej i pozbawione zbędnych ozdób: pozostały tylko drzwi, okna, łuki, spadziste dachy. W latach 1918-1919 ukończył serię projektów które stanowiły jakby przejście od form klasycyzmu do nowoczesnej architektury. Projekt kina La scala wykonany w 1916 r. składał się z prostych geometrycznych płaszczyzn i określono go jako arcydzieło nowej „kubistycznej architektury”.
Najbardziej znaną ideą Le Corbusiera była tzw. idea miasta w parku czyli wtopienia skupiska miejskiego w otaczającą go przyrodę poprzez budowanie wzwyż, tzn. uskokowo. Np. Osiedle w Pessac 1925 – 1969.
Inne przedstawienie z zaprojektowanymi terenami zielonymi to np. Villa Contemporaine (miasto współczesne) niezrealizowany projekt trzymilionowego miasta z 1922- 1925 r. Charakterystyczne ogromne, prostokątne budynki mieszkalne stoją w sztywnym, geometrycznym porządku. W centrum znajdują się najwyższe budynki, otoczone dużą ilością zieleni. Wybudowane na planie krzyża liczące od pięćdziesięciu do sześćdziesięciu kondygnacji przeznaczone są na biura i są centrum administracyjnym miasta.
Podsumowaniem okresu purystycznego są dwie wille , w których kierunek ten znalazł najpełniejszy wyraz: Villa w Garches , należąca do brata Gertrudy Stein (pierwszej kolekcjonerki obrazów Matisse`a). Oraz Villa Savoye w Poissy wzniesiona jako luksusowy dom weekendowy dla innych klientów. Obie mogą być postrzegane jako abstrakcyjne bryły przestrzenne, ze swobodnie rozmieszczonymi, różnymi elementami podobnie jak w obrazie purystycznym. Charakterystyczna dla tego typu architektury jest „kompozycja zwarta”, nakładanie się elementów zakrywa ich części, a zatem odwiedzając budynki Le Corbusiera wyczuwa się atmosferę pełną napięcia. W tym samym czasie architekt ogłosił pięć nowych zasad architektury: pilotis- dom na wolnostojących podporach, (wolny parter dla ruchu i ogród na płaskim dachu), wolny, otwarty plan i swobodna elewacja (umożliwiała to niezależna konstrukcja nośna), oraz poziome okna wstęgowe dające więcej światła. Poza tym zastosował rampę i pomost, wnętrze o podwójnej wysokości, dwubiegowe i spiralne klatki schodowe, oraz krzywolinijne łazienki i solarium. Realizacją pięciu zasad jest wspomniana wyżej Villa w Poissy. Te dwa budynki stały się sławne na całym świecie jako kwintesencja nowoczesnej architektury. Od tego momentu przed Le Corbusierem otworzyły się szanse i nowe możliwości oraz świetlana przyszłość jako uznanego propagatora nowoczesnej architektury.
W latach 1927-30 powstał projekt siedziby Ligi Narodów, przypominający renesansowy pałac. Prostopadłe osie przecinały cour d`honneur; dominantą stała się sala zgromadzeń o planie ściętego trójkąta. Zastosowana została tu przejrzysta hierarchia elementów składowych, od czysto użytkowych, jak sekretariat, do symbolicznej agory- miejsca spotkań. Sala zgromadzeń, najważniejsza, wyróżniała się kształtem i dekoracją rzeźbiarską. Projekt jednak nie został dopuszczony do konkursu ponieważ nie był wykreślony tuszem. W 1929 roku Le Corbusier zaprojektował Mundaneum – ”Centrum centr”. Nad całością dominować miała piramida, w której mieściłoby się muzeum światowe; światowa biblioteka i uniwersytet, znajdujące się na jednej osi, za punktem centralnym drugiej strony byłby stadion. Architekt został jednak skrytykowany za zastosowanie takich form i osi przez przedstawicieli odłamu awangardy.
Schronisko Armii zbawienia, inny projekt zrealizowany dla bezdomnych w Paryżu był nowoczesną wersją akademickiego planowania osiowego z ciągiem elementów hierarchicznie następujących po sobie. W całości dominował blok przeszklonych sal sypialnych, w których miały być zastosowane dwie innowacje techniczne: „ściana neutralizująca” oraz „Respiration exacte”(rodzaj urządzenia klimatyzacyjnego). W efekcie urządzenia te miały na celu zapewnienie mieszkańcom czystego, świeżego powietrza o stałej temperaturze + 18 stopni ale z przyczyn finansowych nie zostały zrealizowane.
Inne projekty z tego okresu to Pawilon Nestle`a z roku 1928 oraz Pałac rad w Moskwie z roku 1931.
W latach pięćdziesiątych powstały dwie budowle – Unite d`Habitation w Marsylii i kaplica w Ronchamp. Odrzucona została w tych budowlach gładka, biała, maszynowa estetyka. Unite d`Habitation przyrównywano do statku albo klasztoru, a jako przykład brutalizm charakteryzuje się trójwymiarowością, zbiorem ciężkich brył jak gdyby wyrzuconych w niebo i na boki uderzeniem pięści. Przy okazji tej budowli trzeba wspomnieć o Jednostce marsylskiej wg, której budynek ten został zbudowany. Celem Bloku Marsylskiego było zapewnienie mieszkańcom ciszy, odosobnienia, dostępu do słońca, do przestrzeni i do zieleni, słowem stworzenie idealnego domu dla jednostki społecznej o znaczeniu wielorodzinnym. Dzięki wyraźnemu i jednolitemu rozplanowaniu funkcji codziennego życia, osiągnięto równowagę między jednostką a zbiorowością. Rozmiary Jednostki to 137 m długości, 24 m szerokości, 56 m wysokości, 18 pięter. Jest mieszkaniem dla 1600 osób w 337 mieszkaniach 23 różnych typów. Uzupełnienie stanowiły: hotel, sklepy, biura oraz, na płaskim dachu: przedszkole, sala gimnastyczna, bieżnia, niewielki basen i kino plenerowe. Silny antropomorfizm jest widoczny w całej budowli, a najbardziej w człowieku- modulorze, który został wyryty w betonie przy wejściu z rozstawionymi nogami i ogromną dłonią wzniesioną na głową. Le Corbusier stworzył swojego modulora na podobieństwo człowieka witruwiańskiego. U Witruwiusza ludzkie ciało było wzorcem eurytmii, modułu, o doskonałych proporcjach, rytmie, które osiągnąć można dzięki prawidłowym stosunkom liczbowym pomiędzy głównymi wymiarami budynku a jego pozostałymi elementami. (tutaj przypomnę: ludzka głowa mieści się dziesięć razy w wysokości ciała a liczba dziesięć jest liczbą doskonałą). Natomiast wg Le Corbusiera idealne proporcje można osiągnąć stosując Modulor, złoty podział oraz liczby Fibonacciego. Architekt ustanowił pewien kanon na podstawie wzrostu przeciętnego Anglika, który wzrostem 183 cm sięga wyciągniętą ręką w górę do sufitu na wysokość 226 metrów. Tworzy to złoty podział zwany boską proporcją. (odcinek dzieli się na dwie części w taki sposób, że stosunek dłuższej z nich do krótszej jest taki sam jak całego odcinka do części dłuższej). Liczby Fibonacciego to ciąg liczb, których każda kolejna jest sumą dwóch poprzednich a ilorazy kolejnych liczb przybliżają się coraz bardziej do złotego podziału.
Druga z budowli, kaplica pielgrzymkowa w Rochamp wtapia się w pofałdowany krajobraz, a biała elewacja widoczna jest z daleka. Dach jest pochylony, ściany odchylają się na zewnątrz i podłoga leży pod innym katem niż dach. Budynek stanowi organiczną , plastyczną całość. Był on interpretowany jako budowla irracjonalna, która odchodzi formą od nowoczesności jako przykład prymitywnej technologii. Np. Architekt James Stirling i krytyk Nikolaus Pevsner uważali ją za ekspresjonistyczną[6]. Tym samym powstanie tej budowli przyczyniło się do powstania neoekspresjonizmu w architekturze. Mimo to kaplica w Rochamp została uznana za budowlę XX wieku, która najpełniej wyraża uczucia religijne.
W 1937 roku powstał Pawilon des Temps Nouveaux w związku z wystawą, która miała na celu propagowanie i zapoznanie ludzi z nowymi osiągnięciami urbanistyki. Był to półprzezroczysty namiot podtrzymywany przez stalowe liny i pylony, rozpościerający się nad wewnętrznymi rampami i miejscami z ekspozycją.
Ostatni pawilon wystawowy to tzw. „Centrum Le Corbusiera w Zurychu”, to ostatnia praca architektoniczna Le Corbusier`a zrealizowana w 1967 roku, która była najbardziej przekonującym studium nowej techniki. Stworzył tę budowlę mając ponad 70 lat. Była niezwykła na tle dotychczasowej twórczości i jest dowodem jego niezwykłej siły twórczej.
Le Corbusier zaprojektował również serię foteli i krzeseł, wyznając zasadę iż krzesło to „maszyna do siedzenia”. Były bardzo eleganckie, funkcjonalne i typowe. Zastosowana została skóra i chromowana stal. np. słynny fotel klubowy, w którym można odpoczywać i czytać.
Podsumowując: przez całe życie le Corbusier był poszukiwaczem uniwersalnego symbolizmu, który byłby ponadczasowy i niekonwencjonalny. Nigdy nie pogodził się z myślą, że sama konwencja może być uniwersalna. Dla niego oznaczało to małostkowość, prowincjonalizm, subiektywizm i snobizm – czyli to co w latach dwudziestych ustanowiły tradycje klasycyzmu w sztukach pięknych[7].
Bibliografia:
- Charles Jencks, Le Corbusier – tragizm współczesnej architektury, Warszawa 1982
- Le Corbusier, W stronę architektury, Warszawa 2015
[1]Leśniak 1982, s. 5.
[2] Leśniakowska 2015, s.7.
[3] Jencks 1982, s. 7.
[4] Ibidem, s. 20.
[5] Ibidem, s. 47.
[6] Ibidem, s. 166.
[7] Ibidem, s. 56.
Obrazek nagłówka, autor: jedna sztuka
jedna sztuka 
