Muzeum Narodowe w Gdańsku

Joris van Son, Martwa natura z owocami i chińską wazą z epoki Ming, 1667, Muzeum Narodowe – Oddział Sztuki Dawnej, Gdańsk

Obraz przedstawia martwą naturę z owocami. W ciemnym pomieszczeniu na dwóch blatach z drewna widzimy ułożone różnego rodzaju owoce oraz zielone warzywa. Na pierwszym planie widać ułożone na blacie stołu czereśnie lub wiśnie, kiść zielonych winogron, przepołowioną pomarańczę, a trochę dalej z lewej strony dwa owoce pomarańczy. Jedna z nich z widocznymi listkami. Tuż za nimi w okrągłej porcelanowej biało-niebieskiej misie, przypominającej chińskie wazy z epoki Ming leży duża kiść ciemnych winogron i innych owoców wyglądem zbliżonych do pigwy. Po prawej stronie za jasnymi zielonymi winogronami widać cztery niedojrzałe brzoskwinie, zielone mango z wyciętym kawałkiem i ukazującym się miąższem oraz inne egzotyczne owoce o kształtach gruszkowatych oraz owalnych. W tle za owocami lekko zaznaczone różnego rodzaju liście. Na środku ciemnego tła całej kompozycji artysta umieścił poziomki lub maliny razem z krzaczkiem i liśćmi. Owoce na stole przedzielone są po skosie selerem naciowym.

Obraz jest prostokatny, kompozycja statyczna, otwarta, zwarta, na płaszczyźnie. Kadr wąski o trzech planach. Pierwszy plan to liście pomarańczy, wiśnie lub czereśnie oraz zielone winogrona, plan drugi to misa z winogronami i na tym samym poziomie reszta leżących owoców. Plan trzeci to ciemne tło i w jego lewym górnym rogu kawałek wzorzystego obrusu, tkaniny albo papieru z zamazanym niewidocznym wzorem, sugerującym pejzaż. Kompozycja wyraźnie przedzielona dwoma skosami; pierwszy wyznaczony selerem naciowym tworzącym przekątną od prawego górnego rogu ku dolnemu (2/3 szerokości od lewej) oraz drugi; równolegle biegnący wzdłuż rantu blatu na pierwszym planie obrazu. Występują dominanty kolorystyczna oraz światłocieniowe.

Światło ogólnie jest rozproszone ale również pada punktowo z lewego dolnego rogu i na samym środku u dołu kompozycji najmocniej oświetla zielone winogrona i leżące obok zielone warzywa. Stanowi więc jasną wyraźną dominantę. Obok po lewej stronie dwa silnie widoczne i odznaczające się owoce pomarańczy w tonacjach oranżu stanowiące kontrast kolorystyczny dla tła oraz dla bardziej stonowanych barw innych owoców. Stanowią więc drugą dominantę z tym, że barwną. Wyraźnie czuje się iluzję przestrzeni. Tło jest ciemne, sugeruje czeluść za stołem z owocami i uczucie głebi budzącej wyobraźnię niekończacej się ekspozycji owocowej. Nie ma wyraźnie zaznaczonej płaszczyzny np. ściany czy też innych widocznych rzeczy bądź przedmiotów, np. mebli mogących znajdować się w tym pomieszczeniu. Obraz malowany gładko oraz w szerokiej gamie barwnej. Owoce namalowane w naturalnych dla nich kolorach. Mamy tutaj różne odcienie zieleni zaczynając od winigron i kończąc na różnego rodzaju liściach. Brzoskwinie w swoich naturalnych odcieniach żółci, czerwieni, jasnej zieleni. Pomarańcze o silnej, zdecydowanej, jakby prosto z tuby barwie oranżu. Błękity, odcienie bordo i fioletów na ciemnych winogronach i papai. Ugry i brązy na kokosach oraz blatach stołów oraz rozwiniętym fragmencie jakiegoś papieru może obrusu. Czernie i biele z przwagą czerni w tle i dookoła. Martwe natury z owocami czy też innymi produktami spożywczymi były pospolicie stosowane w tym gatunku malarskim. Miały często znaczenie estetyczne, sugerujące przepych lub jego brak na stołach dworskich albo mieszczańskich. Przez ukazanie na obrazach posiłków spożywanych przez różne warstwy społeczne, pokazywano status społeczny, bogactwo lub ubóstwo. Niekiedy przedmioty spożywcze mogły mieć znaczenie symboliczne jak na przykład pomarańcza, pradawny symbol niewinności oraz płodności znany nam jeszcze z mitologi i właśnie tam uważany za złote jabłko. Kształt gruszki natomiast nasuwa na myśl kształty kobiecego ciała, zapewne zdecydował o łączeniu jej z wyobrażeniami miłości i macierzyństwa (Jung). W starożytnej Grecji gruszka związana była z Afrodytą i Herą; wytrzymałość grusz uczyniła z niej symbol długowieczności. Winogrona symbolizowały odkupienie ale też kojarzone były z gościnnością, biesiadą i ku czci jesiennych plonów. Symbolika ta oraz przypominająca krew barwa czerwonego wina określały jego sakramentalne znaczenia (Forstner). Wino, które powstawało z soku winogron stanowiło ważny symbol przemiany. W kulcie greckiego boga Dionizosa (rzymskiego Bachusa) wino stanowiło symbol ekstatycznego związku z bogiem. W wierze chrześcijańskiej symbolika wina zyskała nową formę: „Kto spożywa moje Ciało i Krew moją pije, trwa we mnie, a Ja w nim” – mówi Chrystus.(Ewangelia wg św. Jana). Wiśnia w Japonii była symbolem samurajów – twarda pestka wewnątrz krwistoczerwonego miąższu nasuwała poetyckie skojarzenia z kastą wojowników (Cirlot). Wszystkie naturalne produkty spożywcze na obrazie ułożone są tak jakby miały sugerować gotowy posiłek, biesiadę lub pokazać przepych i bogactwo tamtych czasów w jednym z domostw, prawdopodobnie dworskim.

Inne obrazy o tej samej tematyce: